Diidxa' Guca'




Ra gurí ixtaxochixtlán.


Maca riete de que Juchitán nacani

ti guidxi dunabé risaca raca jmá de ti gu
i
xiapa gaayuꞌ gayuaa iza A.C., racabiaꞌ ca binnizá ni  dxique casi Laguna Biahuidoꞌ o zapotecos del sur del Istmo, ne yanna ma racabiaꞌcabeni casi Laguna Soꞌpeꞌ, casi runibiaꞌ Judith Francis ni  ne Robert Zeitlin, ne laacabe nga ruzeetecabe ca diidxaꞌdiꞌ:

Nirú gurí lidxi ca binnizá ruaa guiiguꞌ biꞌcuꞌ nisa, nuuni lu ti xilate ni racabiaꞌcabe casi Laguna Soꞌpeꞌ, biaꞌ chupa Kilometru, neza gueteꞌ de Juchitán ne biaꞌ ti kilometru neza rindani gubidxa xtiꞌ guiiguꞌ biꞌcuꞌ. Ne riete nacani ti guidxi ni gurí ma xadxi, biaꞌ ti guixiapa gaayuꞌ gayuaa iza o ti guixipa ti gayuaa iza A.C. ne nga runi laaca racabiaꞌcabeni casi laguna huiiniꞌ1.

Ca xpinni ca azteca dunabé guzacabe ne gucabiaꞌcabe ca layú ni nuu neza gueteꞌ, ne biziꞌlaꞌdxicabe lu ca layú xtiꞌ Ixtaxochixtlán, xhaꞌnaꞌ ca yaga nagáꞌ xti ca guieꞌ xhuubaꞌ, ca bezayaga, tapoꞌmboꞌ, ca gulaberéꞌ ne ca tamarindu ni nuu ruaa guiiguꞌ Biꞌcuꞌ nisa, guiiguꞌdiꞌ dunabé nayá gucani ne ndaaniꞌni bidale ca biꞌcuꞌ nisa ni rabicabe lu diidxaxtia nutria, huaxa cadi neza rieteni guiiguꞌ xtiꞌ ca bicuꞌ.

Biaꞌ zediꞌdiꞌ iza ziroobaꞌ Ixtaxochixtlán, ne de raque ma bidxaa láni casi Xochixtlán, ne dxi beeda ca dxuꞌ xaga raxi beeda guxhatañeecaꞌ ca binni xquidxinu bidxaa láni Xuchitlán, de raque ma Suchitlán ne dede beda guiaanani Juchitán, huaxa ca gueꞌdxeꞌ ni nuu lade ca xpinni santo domingu bichaacabe láni ra beedanecabe xtiidxaꞌ bidoꞌ ne gulaꞌquiꞌcabe láni casi Xhavicende-Juchitán, ni riniꞌni la? "xhaꞌnaꞌ San Vicente", ti ma guiete lá San Vicente Ferrer, bidoꞌ ni beedanécabe de España.

Guiráꞌ ca xiiñiꞌ ca binnizá ni yendeza ruaa Guiiguꞌ biꞌcuꞌ, bisulucabe bicuicabe lidxicabe ne gunda biꞌnicabe Juchitán ti guidxi. Yendezacabe lu ca layúdi ti ma gundaachicabe ra tidiꞌ guiráꞌ ca xpinni ca azteca para chécaꞌ Soconusco, guirácabe nacacabe binni nadxibalú ne xquendabiaaniꞌcabe nga gucaalucabe ca ni gacalaꞌdxiꞌ guxhatañee laacabe, ne de raque guiráꞌ ca binnizá ne xti tipu binni bidaaguꞌcabe ne gucacabe jmá nadipaꞌ, ne zandaca pur nga nga runi ca binnizá ni nuu lu ca layú neza gueteꞌ nacacaꞌ binni nadxibalú, ne qué rudiicaꞌ quiñeyú guirutiꞌ laaca, rapacaꞌ ca xquedacaꞌ ne xpiaꞌcaꞌ dede dxi galecaꞌ, guniisicaꞌ ne dede dxi gaticaꞌ.

1 Jiménez López Gonzalo, Historia de Juchitán, Primera Edición en español 2000, D.R.COBAO, Oaxaca, Mexico. p. 8.
2 Jiménez López Gonzalo, Juchitán Testimonio de un Pasado Mágico, Primera Edición, Oaxaca, México, 2005, pp.15-16.